تحميل كتاب فرافكني در فرهنگ و ادب فارسي pdf

الكاتب: احمد کتابی

التقييم:4.00

تاريخ النشر: 2004

خود کردن و عیب دوستان دیدن، رسمی است که سعدیا تو آوردی

فرافکنی یا برون فکنی، یکی از اصطلاحات و مفاهیم نوین روان شناختی است که نخستین بار در آثار زیگموند فروید ــ روان شناس و روان پزشک نامدار اتریشی ــ ضمن بحث سازوکار (مکانیسم)های دفاعی مطرح شد. اما اگر آن را، فارغ از مباحث صرفا تخصصی و نکته سنجی های فنی، به معنای ساده اش «افکندن گناهِ کمبودها و تقصیرهای خود به عهده دیگران یا عوامل خارجی» و یا به معنایی عام تر «تسری احوال خود بر دیگران» درنظر بگیریم، مفهومی است بسیار کهن که از دیرباز مورد توجه و اشاره اندیشمندان و صاحبنظران فرهنگ های گوناگون قرار گرفته است و سابقه آن شاید به قدمت خود انسان برسد.
در این کتاب، با ارائه شواهد متعدد تلاش شده است سوابق و زمینه های فرافکنی، در عرصه های گوناگون فرهنگ فارسی ــ اعم از ادب منثور، ادب منظوم، فرهنگ مردم (فولکلور) و… ــ ردیابی شود. در این رهگذر، آثار اندیشمندان و سخنوران نام آور ایران زمین از متقدمان گرفته (نظیر فردوسی، اسدی، ناصرخسرو، خیام، عطار، نظامی، سنائی، خاقانی، مولوی، سعدی، حافظ، اوحدی، عبید، صائب و…) تا متأخران (مثل وحید دستگردی، ملک الشعراء بهار، پروین اعتصامی، نیما یوشیج، امیری فیروزکوهی و…) بررسی و تحلیل شده است.
در اینجا به عنوان نمونه، شواهدی چند از آثار سخنوران ایرانی را که مستقیما با فرافکنی مرتبط است، به تفکیک نوع سخن، از کتاب مذکور نقل می کنیم

فرافکنی در نثر فارسی
گویاترین و شیواترین تمثیل درباره فرافکنی، در کلام منثور مولانا در فیه مافیه آمده است
… فیلی را آوردند بر سرچشمه ای که آب خورد. خود را در آب می دید و می رمید. او می پنداشت که از دیگری می رمد. نمی دانست که از خود می رمد… (فیه مافیه، به تصحیح بدیع الزمان فروزانفر، امیرکبیر، ص 23)

فرافکنی در نظم فارسی
در بین سخن سرایان فارسی، شاید هیچ کس به اندازه مولانا، مفهوم فرافکنی را، به گونه ای که در روان شناسی جدید بدان توجه می شود، تحلیل نکرده است. از دیدگاه مولانا، فرافکنی، تا حدود زیادی جنبه ناخودآگاه دارد؛ یعنی آدمیان غالبا به نحوی غیرارادی و بی آنکه خود متوجه و یا مایل باشند، بدان مبادرت می ورزند. از این رو، مولوی هوشمندانه درصدد آن است که حجاب غفلت یا خودفریبی را از برابر دیدگان عیبجویان کنار زند و انگیزه واقعی آنان را از بدگویی از دیگران که اکثرا بر خود آنها هم پوشیده است، برملا سازد. به ابیات زیر ــ که از حکایات مختلف مثنوی و نیز از غزلیات دیوان شمس استخراج شده است ــ بنگرید که یکسره حکمت است و عبرت؛ و از فرط وضوح و گویایی، نیازمند کمترین توضیح و تفسیری نیست
ای بسی ظلمی که بینی در کسان، خوی تو باشد در ایشان ای فلان
اندر ایشان تافته هستی تو، از نفاق و ظلم و بدمستی تو
آن تویی وآن زخم بر خود می زنی، بر خود آن ساعت تو لعنت می کنی
در خود آن بد را نمی بینی عیان، ورنه دشمن بودیی خود را به جان
…چون به قعر خوی خود اندررسی، پس بدانی کز تو بود آن ناکسی

فرافکنی در طنزنامه ها
قزوینی پای راست بر رکاب نهاد و سوار شد. رویش از کَفَل اسب بود. گفتند واژگونه بر اسب نشسته ای گفت من باژگونه ننشسته ام، اسب چپ بوده است. (کلیات عبیدزاکانی، اقبال، 1332، ص 150)

فرافکنی در فرهنگ مردم (فولکلور)
فرافکنی در فرهنگ مردم ایران ــ اعم از امثال، مَتَل ها، حکایات عامیانه، ترانه ها و… ــ انعکاس بسیار وسیعی یافته است که در اینجا از چند نمونه آنها یاد می شود
آبکش به آفتابه می گه دوسوراخه