تحميل كتاب زەنگەکانی ڕۆما pdf
الكاتب: جان دۆست
التقييم:4.22
تاريخ النشر: 28-1-2016
ناوی کتێب زەنگەکانی ڕۆما
نووسەر جان دۆست
وەرگێڕ سه‌باح ئیسماعیل
چاپ یەکەم - 2016
بڵاوکار ناوەندی غەزەلنووس
سەبارەت بە زەنگەکانی ڕۆما
جان دۆست
له گشت شوێنێك و تا ئێستاشی له‌گه‌ڵدا بێت، هه‌میشه ناسنامه گرفتی مرۆڤه‌كان بووه، گه‌له‌ك مخابن، ده‌بێت مرۆڤ چه‌ندین ناسنامه‌ی هه‌بێت، تاكو شێوازی بیركردنه‌وه‌ی دیاری بكات و شێوازی ژیان و ژینگه‌ی تایبه‌تی ئه‌و بنه‌خشێنێت، وێڕای ئه‌و ژینگه‌یه‌ی چه‌ندێك بكۆشێت ناتوانێت له ده‌ستی قوتار بێت. مرۆڤ دوای ئه‌وه‌ی چه‌ندین قۆناغ له ئاستی هۆشیاری ده‌بڕێت، ده‌خوازێت له باری گرانی ناسنامه‌ی ئایینی، یاخۆ ڕه‌گه‌زی یاخود مه‌زهه‌بی… هتد ڕزگاری ببێت، ئه‌وا ڕووبه‌ڕووی كۆمه‌ڵێك له‌مپه‌ر ده‌بێته‌وه ده‌یگه‌ڕێننه‌وه و په‌لكێشی ئه‌و بنه‌چه و ڕیشه‌یه‌ی ده‌كه‌نه‌وه، كه له ده‌وروبه‌ره‌كه‌یه‌وه وه‌ری گرتوون و له باوباپیرانییه‌وه بۆی ماونه‌ته‌وه.
كه‌سی موسڵمان، خودان ناسنامه‌یه‌كه جیای ده‌كاته‌وه له کرستیان و زه‌رده‌شتی و ئێزدی، ئه‌وانی تریش وێڕای ڕاده‌ی پابه‌ندبوونیان به ئیسلامه‌وه وه‌كو ناسنامه‌ی ئایینی و سرووتی خواپه‌رستی لێی ده‌ڕوانن. هه‌مان شتیش له‌گه‌ڵ کرستیان و بووزی و … هتد پێڕه‌و ده‌كرێت. له جه‌نگه ئایینییه‌كاندا سه‌ره‌ڕای ئاستی پێوه‌ندیی به‌و ناسنامه‌یه‌ی ده‌یكات به دوژمن، ئه‌وی تری جیاواز ده‌كوژرێت، له جه‌نگه ئیتنییه‌كانیشدا ئه‌وی تری جیاواز ده‌كوژرێت وێڕای ڕاده‌ی پابه‌ندبوونی به ئایدیۆلۆژیای ده‌سه‌ڵاتدارانی وڵاته‌كه‌ی له نه‌ته‌وه‌كه‌ی خۆی، ئا لێره‌دا مه‌ترسیی ئه‌و ناسنامانه ده‌رده‌كه‌وێت، كه ئه‌مین مه‌علۆف ناوی ناون “ناسنامه كوشنده‌كان.”
له سه‌ره‌تای لاویمه‌وه ئه‌م شتانه مژووڵیان كردبووم و كارم له‌سه‌ر ده‌كردن، تاكو دركم به‌وه كرد هه‌ر ناسنامه‌یه‌ك ببێته هۆی دوژمنداریی نێوان خه‌ڵك، ناسنامه‌یه‌كی ئه‌پستمۆلۆژی نییه، به‌ڵكو هۆكارێكه له هۆكاره‌كانی هه‌ڵگیرساندنی جه‌نگ و له‌سه‌رمانه كار بۆ ڕاستكردنه‌وه‌ی بكه‌ین، تاكو ده‌بێته سه‌رچاوه‌ی ده‌وڵه‌مه‌ندیی ئه‌پستمۆلۆژی و زه‌نگینیی ناسنامه‌ی هاوشان.
له ڕۆمانه‌كانی پێشوومدا وه‌كو “مارتینی به‌خته‌وه‌ر” و “مژاباد”، بێ ئه‌وه‌ی تێیدا قووڵببمه‌وه ئاماژه‌م به‌م بابه‌ته داوه، لێ له‌م ڕۆمانه‌دا ویستوومه بێژم؛ ناسنامه‌ی ڕاسته‌قینه ئه‌وه نییه، له باوباپیران و ده‌ورووبه‌ره ئایینی و خێڵه‌كی و نه‌ته‌وه‌یییه‌كه‌مانه‌وه بۆمان ماوه‌ته‌وه، به‌ڵكو ئه‌وه‌یانه كه به هۆشیاریمان بۆ ئه‌وی تر و قبووڵكردنی بنیاتی ده‌نێین، ناسنامه‌ی ڕاسته‌قینه مرۆڤ له میانه‌ی كاروانی ژیانییه‌وه پێكی ده‌هێنێت، دوای ئه‌وه‌ی له نێوان گوڵی باخچه‌كه‌ی خۆی و گوڵی باخچه‌ی ئه‌وانی تردا موتوربه‌ی ده‌كات، له ئه‌نجامدا جۆرێكی نوێ به ده‌ست ده‌هێنێت نه له‌میان ده‌كات و نه‌یش له‌ویان، به‌ڵكو له خۆی ده‌كات و سیفه‌تی گوڵه‌كانی پێشوو هه‌ڵده‌گرێت، بۆیه جوان و پاراوتره. كاراكته‌ری “عه‌شیقی وه‌رگێڕ” كه له كتێبی یه‌كه‌مدا چه‌ند به‌شێك له‌گه‌ڵیدا ژیان، ئه‌و مرۆڤه‌یه چون به نێو كێڵگه‌ی میندا بێت و بچێت، ئاوا به نێو ناسنامه‌كاندا دێ و ده‌چێت، به‌ڵام له كۆتاییدا ناسنامه‌ی تایبه‌تی خۆی ده‌دۆزێته‌وه.
ئه‌م ڕۆمانه‌ی له به‌رده‌ستتانه به‌شی دووه‌م و كۆتاییی عه‌شیقی وه‌رگێڕه، تێیدا پاشماوه‌ی چیرۆكی عه‌شیق و هاوه‌ڵانی نه‌وجه‌وانی له ڕۆما ده‌زانن.
سه‌رله‌نوێ سوپاسی وه‌رگێڕی هێژا سه‌باح ئیسماعیل ده‌كه‌م، كه مكوڕ بوو له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی له گه‌شته زانیاریخوازه‌كه‌یاندا هاوسه‌فه‌ری ئه‌و نه‌وجه‌وانانه بێت. ئه‌و باشترین هاوڕێی ئه‌وان و من و بێگومان ئێوه‌ش ده‌بێت.
پێشەکیی وەرگێڕ
سەبارەت بەم ڕۆمانە
ئه‌م ڕۆمانه كتێبی دووه‌م و ته‌واوكه‌ری ڕۆمانی “عه‌شیقی وه‌رگێڕ”ـه. له به‌شی یه‌كه‌مدا ڕووداوه‌كان له‌ناو نیشتماندا ڕوو ده‌ده‌ن، له‌م به‌شه‌دا باس له ده‌رچوونی عه‌شیق له نیشتمان و ژیانی له ڕۆما ده‌كات، ئیدی لێره‌وه عه‌شیق له به‌راییی ڕۆمانه‌كه‌وه تا دوایییه‌كه‌ی به ده‌ست كۆچی زۆره‌ملێ و دووریی له نیشتمانه‌وه ده‌ناڵێنێت، دره‌ختێكی له بێخه‌وه هه‌ڵكێشراو بوو و له‌وێ شین نه‌بووه‌وه، لای ئه‌و نیشتمان زام و كۆچیش خوێ بوو، ئه‌و له غوربه‌ت هێنده‌ی بیری نیشتمان ده‌كات، بیر له نیشتمان ناكاته‌وه، بۆ ئه‌و نیشتمان بریتی نییه له خاكێكی بێهه‌ست و بێڕۆح، ئه‌وه كه‌سه‌كان و یاده‌وه‌رییه‌كانن، نیشتمانی ئه‌ون، بۆیه شتێك نییه ناوی تاسه بێت بۆ نیشتمان، به‌ڵكو ئه‌وه تاسه‌یه بۆ یاده‌وه‌رییه‌كان.
ئه‌و دوور له ئیراده‌ی خۆی بۆ چوار ساڵ خوێندن ده‌ڕوات، كه‌چی به ویستی خۆی پاش په‌نجاوچوار ساڵ ده‌گه‌ڕێته‌وه، هه‌موو شته‌كانی له ده‌ستداوه، هه‌موان نامۆن به‌و، ته‌مه‌نی لاویی به‌وێ به‌خشی و پیرییه‌كه‌شی بۆ وڵات هێنایه‌وه، ئه‌و به مه‌به‌ستی خوێندن بۆ فێربوونی زمانی لاتینی و ئیتاڵی ده‌ڕوات، كه‌چی له‌وێ كێشه‌ی ئایینی ڕووبه‌ڕوو ده‌بێته‌وه، ئه‌و دوای ئه‌وه‌ی له ژیانیدا هه‌ست به بۆشایییه‌كی گه‌وره ده‌كات و ئایینه‌كه‌ی ده‌گۆڕێت، شتێك نابینێته‌وه ناوی لێبورده‌ییی ئایینی بێت، هه‌ست ده‌كات ئایینه‌كان وه‌ڵام به پرسیاره‌كانی ئه‌و ناده‌نه‌وه و پرسیاره‌كانی بێ وه‌ڵام ده‌نێژرێن، كاتێكیش تووشی قه‌یرانی هزری ده‌بێت و خۆی ون ده‌كات، تاقه په‌ناگه‌یه‌ك ده‌دۆزێته‌وه، ئه‌ویش په‌ناگه‌ی وه‌رگێڕانه.
* * *
دوای گفتوگۆیه‌كی چڕ له‌گه‌ڵ جان دۆستدا له‌سه‌ر كتێبی یه‌كه‌م “عه‌شیقی وه‌رگێڕ”، به‌و پاساوه‌ی ئه‌وه هونه‌ری ڕۆمانه ڕووداوه‌كان به ناته‌واوی بۆ خوێنه‌ر جێده‌هێڵێت، له‌سه‌ر پێداگریی من جان دۆست كتێبی دووه‌می نووسی، ئه‌وه بوو به ده‌ستنووسی ئه‌م به‌شه‌ی بۆ ناردم، دوای ئه‌وه‌ی خوێندمه‌وه هه‌ندێ تێبینیم له‌سه‌ری هه‌بوو، جان به دڵێكی فرا‌وانه‌وه قبووڵی كردن، چاكی كردن و شتی تری خسته‌سه‌ر، كه به‌وه ڕۆمانه‌كه‌ی ده‌وڵه‌مه‌ندتر كرد، ئیدی منیش ده‌موده‌ست به‌ر له‌وه‌ی كتێبه‌كه به عه‌ره‌بی چاپ بكرێت، وه‌رم گێڕا.
* * *
ماوه‌ته‌وه لێره‌دا پڕ به دڵ، سوپاسی بێپایانی مامۆستا ئیبراهیم قادر و پارێزه‌ر لوقمان حوسێن بكه‌م، بۆ ماندووبوونیان له پێداچوونه‌وه‌ی وه‌رگێڕانه كوردییه‌كه، به تێبینییه‌كانیان ڕۆمانه‌كه‌یان جوانتر و ده‌وڵه‌مه‌ندتر كرد، منه‌تباریانم.
نمایشێک لە ڕۆمانەکەوە
پیاو نرخی شته‌كان نازانێت تاكو خاوه‌نه‌كه‌یان له ده‌ست ده‌دات، یان شته‌كان له ده‌ست بدات، منیش گوێم به‌و ئاوێنه بچووكه نه‌ده‌دا، كه دایكم خستبوویه باوڵێك له باوڵه‌كانه‌وه، ئه‌وده‌می هاتین بۆ ڕۆما له كه‌شتییه‌كه‌دا بینیم، هیچ بایه‌خێكم پێ نه‌دا و دوای ئه‌وه لێی گه‌ڕام، تاكو مه‌رگی دایكمم بیست و هه‌ستم كرد شتێك له ژووره‌كه‌م بانگم ده‌كات، ئه‌و بانگكردنه بوو به‌ره‌و دۆڵابه‌كه‌ی بردم، هاوارێك له‌و پارچه‌یه‌وه هات توانی ساڵانێك بمگه‌ڕێنێته دواوه.
دوای بیستنی هه‌واڵی مه‌رگی دایكم ئه‌و ئاوێنه‌یه به‌هایه‌كی پتری لام په‌یدا كرد، ئه‌و ئاوێنه بێگه‌رده چوارگۆشه‌یه له قه‌دیفه‌یه‌كی ڕه‌ش پێچرابوو له بنی باوڵه‌كه‌دا بوو، له‌وده‌مه‌وه‌ی پێم نابووه سه‌ر زه‌ویی ڕۆما ده‌ستم به‌ری نه‌كه‌وتبوو، تاكو دایكم مرد، ئاوێنه‌كه له‌ناو باوڵه‌كه‌وه گازی ده‌كردم، به تاسه‌ی دزانه‌وه كردمه‌وه، ئاوێنه‌كه‌م ده‌رهێنا، چون یه‌كێك كۆرپه‌یه‌كی نووستووی قوماتكراوی هه‌ڵگرتبێت به هێوری كردمه ئامێزمه‌وه، دوای تاوێكی كه‌م قه‌دیفه ڕه‌شه‌كه‌م لێ كرده‌وه، پاشان به گه‌رمییه‌وه لێم ڕوانی، بۆنێكی وا خۆشی لێهات بۆنی دایكمی بیرخستمه‌وه، هێنده‌ی نه‌مابوو ئاوێنه‌كه له‌گه‌ڵمدا بێته قسه، تاكو وام خه‌یاڵ كرد له‌وه‌وه گوێم له هه‌ناسه بۆنخۆشه‌كانی دایكمه. یادگه گه‌ڕاندمییه‌وه بۆ ساڵانی منداڵیم، دایكمم هاته به‌رچاو سه‌رله به‌یانیی هه‌موو هه‌ینییانێك له گه‌رماو ده‌رده‌چێت و ئه‌و ئاوێنه‌یه له ڕۆخی په‌نجه‌ره‌كه‌ی ڕوو له قیبله داده‌نێت و له‌به‌ر خۆیه‌وه ناره‌ناری ئاوازی گۆرانییه‌كی خۆشی ده‌هات، پێشوازیی له ڕووناكیی ڕۆژه‌كه ده‌كرد، قژه درێژه ته‌ڕه‌كه‌یی شانه ده‌كرد، كه بۆنی خه‌نه‌ی یه‌مه‌نی و سابونی حه‌له‌بیی لێ ده‌هات و كه‌زییه‌كانی له‌به‌ر گڕی هه‌تاوه‌كه بریقه‌یان ده‌هات، دوای ئه‌وه كلی ئه‌سفه‌هانی له چاوانی ده‌دا، كه له وڵاتی عه‌جه‌مانه‌وه بۆمان ده‌هات و وه‌ك تازه‌بووك ئارایشتی خۆی ده‌كرد.
دایكم ناوی ساره بوو، به‌رله‌وه‌ی شوو به باوكه چه‌ركه‌سییه موسوڵمانه‌كه‌م بكات، عه‌له‌وی مه‌زه‌ب بوو، لێ تاقه جارێك گوێم له باوكم نه‌بوو باس له عه‌له‌وی بوونی ئه‌و بكات، به هه‌مان شێوه‌ش نه‌مبیست ئه‌و له قسه‌كانیدا ناوی باوكم وه‌ك چه‌ركه‌سییه‌كی موسوڵمان بهێنێت، ته‌نیا جارێكیان نه‌بێت، ئه‌وده‌می دایكم قه‌شه پۆڵس عه‌بدولنوری هاوه‌ڵی باوكمی سه‌رزه‌نشت كرد و به عیسا مه‌زه‌بی ناوبرد، له‌و كاته‌ی مشتومڕیان بوو باوكم زۆر تووڕه بوو، هێنده‌ی نه‌برد هێمن بووه‌وه و ئاگره‌كه‌ی هه‌ناوی كوژایه‌وه، پێكهاتنه‌وه و ئێمه‌ش له بیرمان كرد.
دایكم بۆی گێڕامه‌وه، دوای ئه‌وه‌ی جارێكیان باوكمی له بازاڕی ئه‌نتاكییه بینیبوو، چووبووه دڵییه‌وه و خۆشی ویستبوو، دواتر وێڕای ئه‌وه‌ی كه‌سوكاری قایل نه‌بوون و پشتیان تێ كرد، شووی پێ كرد و هاته سه‌ر ئایینی باوكم.
